شکل شماره 1.2.3.2: محورها و شاخص های پوتنام برای سنجش عملکرد حکومتهای محلی …………………………. 82
شکل شماره 2.2.3.2: مدل سازمانی برای سنجش عملکرد مدیریت شهری ……………………………………………………. 82
شکل شماره 2.3. الف : ارتباط بین عناصر بین سازمانی…………………………………………………………………………….. 126
شکل شماره 2.3.ب : تغییر ساختار در مدیریت محله محور ……………………………………………………………………… 129
شکل شماره 1.2.2.5 : گزینه اول، ساختار ماتریسی ………………………………………………………………………………… 141
شکل شماره 2.2.2.5 : گزینه دوم، ساختار سلسله مراتبی …………………………………………………………………………. 142
شکل شماره 3.2.2.5 : گزینه سوم ، ساختار شبکه ای ………………………………………………………………………………… 143
شکل شماره 1.7 : سناریوی پیشنهادی چارچوب رابطه بین سرمایه اجتماعی و مدیریت محله محور……………….. 148
شکل شماره 2.7 : فرایند دستیابی به فرایند تمرکز زدایی، دموکراتیک سازی و توسعه محله ای ……………………… 149
شکل شماره 1.8 : ساختار کلان مدیریت محله محور…………………………………………………………………………………. 151
شکل شماره 2.8 :بسط ساختار شبکه ای در مدیریت محله محور……………………………………………………………….. 152
شکل شماره 2.2.6.ب :بسط ساختار شبکه ای در مدیریت محله محوردر محلات 7گانه ناحیه 1 منطقه 21 ………. 157
فهرست جداول:
جداول فصل 2
جدول شماره 2-1-4 : تعاریف مختلف سرمایه اجتماعی بر اساس هدف و سطح تحلیل…………………………………..25
جدول شماره2-1-5: شاخص های سرمایه اجتماعی به تفکیک ابعاد ساختاری، شناختی و هنجاری……………………26
جدول شماره 2.3.2 : ابعاد، متغیرها و سوالات مرتبط با سرمایه اجتماعی در این تحقیق ……………………………….. 79
جدول شماره 3.2.3.2 : مفهوم، ابعاد، معیارها و شاخص های مدیریت محله محور ………………………………….. 85
جداول فصل 3
جدول شماره 1.1.1.3: جمعیت و حجم نمونه بر حسب فرمول کوکران و توزیع نسبت در محلات مختلف ناحیه 1 منطقه 21…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 87
جدول شماره 2.1.1.3 : ابعاد، معیارها و شاخص های اندازه گیری سرمایه اجتماعی و مدیریت محله
محور……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..88
جدول شماره 3.1.3 : میزان آلفای کرونباخ شاخصها………………………………………………………………………………… 93
جدول شماره 1 : وضعیت سنی پاسخگویان…………………………………………………………………………………………….. 106
جدول شماره2 : توزیع فراوانی نمونه پاسخگویان بر اساس جنسیت…………………………………………………………… 106
جدول شماره 3: توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس مدت سکونت در محله………………………………………………. 107
جدول شماره 4: وضعیت تأهل بررسی شده در بین پاسخگویان…………………………………………………………………. 107
جدول شماره 5 : فراوانی میزان تحصیلات پاسخگویان……………………………………………………………………………… 108
جدول شماره 1.2 : میزان مشارکت پاسخگویان در محله ………………………………………………………………………….. 109
جدول شماره 2.2 : توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس میزان انسجام و همبستگی در محله…………………………. 109
جدول شماره 3.2 الف: توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس میزان اعتماد به افراد و گروه ها در محله……………… 110
این مطلب را هم اگر خواستید بخوانید :
جدول شماره 3.2 ب : توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس میزان آگاهی در محله………………………………………… 110
جدول شماره 3.2. ج : توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس میزان سرمایه اجتماعی در محله………………………….. 111
جدول شماره 1.3 الف : توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس میزان اثربخشی در عملکرد مدیریت محله محور………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 112
جدول شماره 1.3 ب : توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس میزان اثربخشی در عملکرد مدیریت محله محور………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 112
جدول شماره 3.1 : توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس عملکرد مدیریت محله محور…………………………………… 113
جداول فصل 4
جدول شماره 1.4 : آزمون نرمال بودن متغیرهای کمی……………………………………………………………………………….. 115
جدول شماره 1.الف : رابطه آگاهی و همبستگی و انسجام………………………………………………………………………… 116
جدول شماره 2. الف : رابطه آگاهی و مشارکت ……………………………………………………………………………………… 116
جدول شماره 3. الف: رابطه آگاهی و اعتماد……………………………………………………………………………………………. 117
جدول شماره 4. الف : رابطه اعتماد و مشارکت……………………………………………………………………………………. 117
جدول شماره 5. الف: رابطه اعتماد و همبستگی و انسجام……………………………………………………………………… 118
جدول شماره 6.الف : رابطه مشارکت و همبستگی و انسجام………………………………………………………………….. 118
جدول شماره 1. ب : رابطه اثربخشی و کارائی…………………………………………………………………………………….. 119
جدول شماره 3.4: نتایج تحلیل گام به گام چند متغیره ………………………………………………………………………….. 120
جدول شماره 2.3 . استفاده از تحلیل سوات در ارزیابی نظرات کارشناسان و مدیران شهری در زمینه مدیریت محله محور……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 127
جداول فصل 5
جدول شماره 1.1.5 : رابطه سرمایه اجتماعی با مدیریت محله محور………………………………………………………… 132
جدول شماره 1.1.5 الف : همبستگی بین آگاهی و اثربخشی…………………………………………………………………. 132
جدول شماره 1.1.5.ب : همبستگی بین آگاهی و کارائی ……………………………………………………………………… 133
جدول شماره 1.1.5.پ: رابطه بین همبستگی و انسجام و اثربخشی ………………………………………………………… 133
جدول شماره 1.1.5 ت: همبستگی بین همبستگی و انسجام و کارائی ……………………………………………………. 134
جدول شماره 1.1.5.ث : همبستگی بین مشارکت و اثربخشی ………………………………………………………………. 134
جدول شماره1.1.5.ج : همبستگی بین مشارکت و کارائی ……………………………………………………………………… 135
جدول شماره 1.1.5.چ : رابطه بین اعتماد و اثربخشی…………………………………………………………………………… 135
جدول شماره 1.1.5. ح: همبستگی بین اعتماد و کارائی ………………………………………………………………………. 136
جدول 2.1.5.الف: یافته های حاصل از تحلیل رگرسیون چند متغیره ……………………………………………………….. 136
جداول فصل 6
جدول شماره 1 : تفکیک مسئولیتها بر مبنای وظایف و عملکردهای اصلی در سطح محلی…………………………. 151
جدول شماره 2 : تفکیک مسئولیتها بر مبنای وظایف و عملکردهای اصلی در سطح محلات 7گانه ناحیه1…… 156
فهرست نمودار ها
نمودار شماره 6.1 : رویه پژوهش………………………………………………………………………………… 7
نمودار شماره ا- الف : عضویت در گروه محله 1…………………………………………………………. 97
نمودار شماره 2- الف : فعالیت شهروندی در سال گذشته در محله 1…………………………… 97
نمودار شماره ا- ب : عضویت در گروه محله 2…………………………………………………………… 98
نمودار شماره 2- ب : فعالیت شهروندی در سال گذشته در محله 2…………………………….. 98
نمودار شماره ا- پ : عضویت در گروه محله 3…………………………………………………………… 99
نمودار شماره 2- پ : فعالیت شهروندی در سال گذشته در محله 3…………………………….. 99
نمودار شماره ا- ت : عضویت در گروه محله 4…………………………………………………………. 100
نمودار شماره 2- ت : فعالیت شهروندی در سال گذشته در محله 4…………………………… 100
نمودار شماره ا- ث : عضویت در گروه محله 5…………………………………………………………. 101
نمودار شماره 2- ث : فعالیت شهروندی در سال گذشته در محله 5…………………………… 101
نمودار شماره ا- ج : عضویت در گروه محله 6………………………………………………………….. 102
نمودار شماره 2- ج : فعالیت شهروندی در سال گذشته در محله 6……………………………. 102
نمودار شماره ا- چ : عضویت در گروه محله 7………………………………………………………….. 103
نمودار شماره 2- چ : فعالیت شهروندی در سال گذشته در محله 7……………………………. 103
نمودار شماره ا- ح : عضویت در گروه کل محلات……………………………………………………. 104
نمودار شماره 2- ح : فعالیت شهروندی در سال گذشته در کل محلات……………………….. 104
فصل اول
کلیات پژوهش
مقدمه
بسیاری از سازمان های دخیل در امر مدیریت و برنامه ریزی شهری در سطح جهانی بر ترویج نگرش مشارکتی برای تشویق نوعی رهیافت مدیریت و برنامه ریزی از « پایین به بالا» و «توسعه اجتماع منسجم محلی»به منظور نظارت بر اقدامات توسعه ای تاکید داشته و تصمیم گیری و چاره اندیشی در خصوص حل مسائل شهری مبتنی بر اجتماعات محلهای، با هدف تامین شرایط لازم برای رفاه شهروندان را مدنظر داشته اند(مدنی پور:1389، 163).
از این روی مهمترین راهبردهای مورد تأکید در رویکرد نوین مدیریت شهری «توسعه محلهای»، «تمرکززدایی» و «دموکراتیک سازی» است. براین اساس تقویت زمینه های آگاهی، اعتماد، همبستگی و انسجام و مشارکت شهروندان و بهره گیری از سرمایه اجتماعی شکل گرفته در سطح محلات یکی از ضرورت های مدیریت شهری است. در صورت تقویت سرمایه اجتماعی شهروندان و با محور قرار دادن محلات شهری می توان امیدوار بود که هم مدیران شهر در تأمین نیازهای ساکنین و ارائه خدمات موفق خواهند بود و هم شهروندان به نحوی مؤثر در سرنوشت محله خود دخالت می کنند. در چنین شرایطی مدیریت شهری در اداره شهر و انجام وظایف خود در جهت ارائه خدمات، شهروندان را نه در مقابل خود بلکه به عنوان نیروهای مؤثری در کنار خود در نظرخواهد گرفت.
بر این اساس در سالهای اخیر سیستم مدیریت شهری تهران در راستای گسترش حضور و مشارکت شهروندان و اتخاذ سیاست محله محوری، پس از شکل دادن به شورایاری ها و همراه کردن مدیریت محله در اجرای تصمیمات محلی، اقدام به راه اندازی مراکز و مکانهای حضور و فعالیت جمعی در سطح محلات کرده است؛ از جمله می توان به شکلگیری سراهای محله ، خانههای فرهنگ، مراکز آموزش اجتماعی، خانه سلامت و … اشاره کرد.
این پژوهش که بر مبنای « تبیین رابطه بین سرمایه اجتماعی و مدیریت محله محور» است، در پی کشف زمینه های ارتباط بین ابعاد سرمایه اجتماعی و مدیریت محله محور بوده و بر این مبنا راهنمای مدیریت شهری ارائه خواهد داد.
- بیان مساله
رشد فزاینده ابعاد شهرنشینی و شکل گیری مقیاس های جدیدی از رشد شهری در طی چند دهه اخیر موجب شده است که شهر و شهرسازی معاصر با چالش های نوینی مواجه گردد. به دلیل گستردگی ابعاد و تغییر در ماهیت مسائل شهری و پیچیدگی این مسائل، جامع نگری و توجه به ابعاد و جنبه های مختلف مسئله به منظور حل پایدار آنها را اجتناب ناپذیر ساخته است. در این میان توجه و تاکید برنامه ریزی و مدیریت شهرها، بیش از هر زمان دیگری به سطوح پایینتر و ابعاد ملموس زندگی شهری متوجه شده است (حاجی پور به نقل از: Friedman, 1993)؛ چنانکه پژوهش ها و مطالعات زیادی در یکی دو دهه اخیر صورت گرفته است که همه به نوعی سیاست گذاری، برنامه ریزی و مدیریت شهری را از خُردترین واحد؛ یعنی”محله”در شهر هدف قرار داده است ( حاجی پور به نقل از:2001,1996،Madanipour).
این از سویی است که الگوهای جدید مدیریت شهری بسیار بر نقش مشارکتی مردم و اجتماعات محلی تأکید دارند و در واقع تلاش دارند که با رویکردی فرایندی، اقدامات خود را در جهت هماهنگی هر چه بیشتر با نیازهای شهروندان و شرایط محلی هدایت کنند؛ لذا بر نقش «محله» به عنوان «بستر شکلگیری ارتباطات متقابل میان شهروندان» و «مدیریت محله محور » به عنوان «هماهنگ کننده و هدایتگر ظرفیت های کالبدی – فضایی، اجتماعی(سرمایه اجتماعی)، اقتصادی و نهادی در محله» تأکید اساسی داشته و با توجه به ابعاد گسترده ی مسئله و تنوع مسائل فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی شهر، بر «استفاده از ظرفیت های محلی» و «بازتعریف نقش بازیگران و کنشگران مدیریت شهری» با رویکرد «مدیریت محله محور» تأکید دارند.
کروتزر و لزین در مطالعه ای در سال 1998 نشان داده اند که سرمایه اجتماعی به عنوان فرایندهای ویژه در میان مردم و سازمانهایی تعریف شده است که به طور مشارکتی و در فضایی از اعتماد با هم، همکاری داشته و به دستیابی به یک منفعت اجتماعی متقابل منجر خواهد شد(حاجی پور به نقل از Kreuter & Lezin,1998).
رویکرد سرمایه اجتماعی زمانی که در بعد فضایی مطرح می شود ، شهروند را به عنوان دارایی در مکان(محله) دیده و از این روی به طور ضمنی به معنی فرصت، مسئولیت، پاسخگویی و مشارکت داوطلبانه است( عارفی: 1380، 29). به عبارتی سرمایه اجتماعی در این رویکرد باعث تقویت حس اجتماع و مکان و در مرحله بعد شکلگیری شبکه روابط رسمی و غیررسمی در سطح محلات میشود.
بر این اساس در این پژوهش محلات 7 گانه ناحیه 1 از منطقه 21 شهرداری تهران انتخاب شده است. یکی از مهمترین دلایل انتخاب منطقه 21 به دلیل آمیختگی دو مقوله کار و صنعت با سکونت است. تنها منطقه ای که صنعت با بافت مسکونی در هم آمیخته است و کارکردهای متنوع فرهنگی- اجتماعی و اقتصادی را فراهم کرده است. البته ناحیه 1 صورت خاصتری از بافت مسکونی را داراست. بافت فشرده مسکونی با احاطه همه جانبه صنعت.
بسترهایی که توسط مدیریت شهری در این سایت فراهم شده است، از جمله برگزاری نمایشگاه های فصلی و موقت، احداث سراهای محله، مراکز فرهنگی هنری و مساجد فعال در سطح محلات این منطقه به دلیل دوری از سایر مناطق در شهر تهران، باعث شده است که پاسخی مثبت از سوی شهروندان را به همراه داشته باشد. این از سویی است که پتانسیلهای ساکنین در همکاری های محله ای تا کنون مورد استفاده جدی قرار نگرفته است. بنابراین در این پژوهش تلاش شده است که بر سرمایه اجتماعی به عنوان راهبردی فعال در مدیریت محله محور تأکید شود.
این پژوهش در تلاش است در قالب ارائه راهنمای مدیریت شهری، بسترهای استفاده از سرمایه اجتماعی در مدیریت محله محور را با تأکید بر محدوده مورد مطالعه فراهم آورد.
- سؤالات پژوهش:
در رابطه با موضوع مورد بحث و محلات ناحیه 1 که ظرفیت های همکاری با مدیریت محله محور را دارند، این سوال مطرح می شود که «رابطه بین سرمایه اجتماعی و مدیریت محله محور چیست؟» برای پاسخ به این سؤال چند سؤال دیگر به شرح زیر مطرح می شود که باید به آن توجه کرد.
- مؤلفه های سرمایه اجتماعی چیست؟
- کارکرد سرمایه اجتماعی چیست؟
- مدیریت محله محور چیست و عناصر اصلی ساختار مدیریت محله محور کدامند؟
- تأثیر سرمایه اجتماعی بر عملکرد مطلوب مدیریت محله محور چیست؟
- اهداف پژوهش:
با توجه به مسئله و سؤالات مطرح شده، هدف اصلی این پژوهش «تبیین رابطه بین سرمایه اجتماعی و مدیریت محله محور و ارائه راهنمای مدیریت شهری » است. این تحقیق، اهداف جزئی تری را نیز دنبال می کند که عبارتند از:
- شناخت مفهومی و عملیاتیِ آگاهی، اعتماد، همبستگی و انسجام و مشارکت شهروندان به عنوان مهمترین مؤلفه های سرمایه اجتماعی
- شناخت کارکردهای سرمایه اجتماعی
- شناخت مدیریت محله محور و عناصر اصلی آن
- تحلیل تأثیر سرمایه اجتماعی بر عملکرد مطلوب مدیریت محله محور
- فرضیه پژوهش:
بر اساس مسئله و اهداف این پژوهش ، فرضیه اصلی این تحقیق عبارتست از: «به نظر می رسد بین سرمایه اجتماعی و مدیریت محله محور رابطه همبستگی مثبت وجود دارد.»
